Η έννοια του Ιερού στην αρχαία Ελλάδα

Το ιερό στη καθημερινή ζωή των Αρχαίων Ελλήνων.

Έχουμε αναφέρει πολλές φορές πως το Ιερό και το Βέβηλο δεν είναι δύο έννοιες αντίθετες, αλλά συμπληρωματικές, δύο κινήσεις προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Η κίνηση προς το Ιερό είναι για να θυμηθούμε, να βρούμε το κέντρο μας, να ενωθούμε με το Θείο. Μέσα από την ανάπτυξη των ανώτερων διαστάσεων της συνείδησης, ο άνθρωπος μπορεί να ιεροποιήσει τις καθημερινές πράξεις του. Θα προσπαθήσω να δείξω , μέσα από παραδείγματα από τους πιο σημαντικούς τομείς της καθημερινής ζωής, πώς οι αρχαίοι έλληνες βίωναν αυτή την προσπάθεια ένωσης με το Θείο.

Θυσίες.

Κέντρο της λατρείας των Ελλήνων είναι ο βωμός και βασικό συστατικό της είναι η θυσιαστική πράξη , που αποσκοπεί στην άμεση επικοινωνία με τους Θεούς.. Όταν εγκαινιάζεται ένας νέος βωμός, καλείται το Θείο να αποδεχθεί το συγκεκριμένο θυσιαστήριο ως πόρτα από τον κόσμο των θνητών στον κόσμο των Αθανάτων και αντίστροφα. Σύμφωνα με τη μυθολογική αφήγηση, το θυσιαστικό έθιμο εγκαινίασε ο ίδιος ο Θεός της επικοινωνίας, ο Ερμής, όταν σκότωσε δύο από τα ιερά βόδια και τα τεμάχισε σε 6 τμήματα ως προσφορά προς τους δώδεκα Θεούς. Οι θυσίες είναι πολλών μορφών. Υπάρχουν αιματηρές θυσίες, αναίμακτες θυσίες, σπονδές οίνου, ύδατος, μελιού, γάλακτος ή ελαίου καθώς και αφιερώσεις πολύτιμων αντικειμένων.

Οι θυσίες κατατάσσονται σε κατηγορίες και αναλόγως του ειδικού σκοπού τους. Έτσι έχουμε θυσίες τελετουργικές, που γίνονται ανά τακτές ημερομηνίες και είναι αφιερωμένες σε συγκεκριμένες θεότητες, θυσίες θεοποιητικές, όταν κάποιος νέος θεός γίνεται δεκτός ανάμεσα στους ήδη υπάρχοντες της πόλης, θυσίες τιμητικές, όπου προσφέρονται στους Θεούς δώρα σε εκδήλωση σεβασμού, θυσίες καθαρτικές, που είναι έκτακτες και γίνονται αποκλειστικά για απαλλαγή από κάποιο μίασμα, θυσίες μεταληπτικές, αφιερωμένες αποκλειστικά στους Ολύμπιους Θεούς όπου τρώγεται σε εορταστικό δείπνο - ως κοινωνία - το κρέας του θυσιασμένου ζώου.

Υπάρχουν και άλλα είδη θυσιών, ανάλογα με πιο ειδικές περιπτώσεις της καθημερινής ζωής. Σωτήριες, Προγάμιες, Εισητήριες, Επεξόδιες, Διαβατήριες, Προτέλειες, Επινίκειες, Χαριστήριες, Ευαγγέλειες, Τελεστήριες Οι αναίμακτες θυσίες γίνονται συνήθως με την προσφορά των απαρχών στους Θεούς, δηλαδή με την προσφορά των πρώτων και καλύτερων της κάθε απόκτησης των θνητών, που μπορεί να είναι τροφές, καρποί, λάφυρα κάθε είδους.

Τέλος, κανονική θυσία αναίμακτου χαρακτήρα είναι η συστηματική ανάθεση των πολεμικών τρόπεων (ασπίδες, κράνη, όπλα) και άλλων πολύτιμων αντικειμένων (σκευών, κοσμημάτων, αγαλματιδίων ) που πιστευόταν ότι είχαν βοηθήσει στη νικηφόρα μάχη τους Έλληνες ή αντίστοιχα, ότι είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ευνοήσει κάποιους άλλους θρησκευτές στην απλή καθημερινή ζωή τους.

Γιορτές.

Οι θεότητες των αρχαίων ελλήνων ήταν χωρισμένες σε θεότητες της ημέρας και θεότητες της νύχτας (ηλιακές και σεληνιακές). Η εναλλακτική εμφάνιση του Ήλιου και της Σελήνης θεωρήθηκε ως επακόλουθο μιας αδυσώπητης πάλης ανάμεσα στις θεότητες ,που σκοπό της είχε να βλάψει ή να βοηθήσει τους ανθρώπους. Η εποχή της σποράς πριν από το χειμώνα, καθώς και οι αρχές της άνοιξης, και γενικά όλα τα ηλιοστάσια, καθιερώθηκαν σα μέρες εορταστικές. Ο Ουρανός είναι το Πνεύμα - Πατέρας και η Γη είναι η Ύλη- Μητέρα. που αντιπροσωπεύει το παθητικό και θηλυκό στοιχείο. Η γονιμοποίηση της γης από τον ουρανό γίνεται μέσω της ζωογόνας βροχής . Σε ένα άλλο επίπεδο όμως αποκτά και τη σημασία της γονιμοποίησης της ψυχής.

Προσευχή.

Ο άνθρωπος δέχεται σα θείο δώρο την ανατολή του Ήλιου ή τη γόνιμη βροχή και προσεύχεται στις θεότητες, είτε για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του είτε για να απευθύνει σε αυτές τις διάφορες ικεσίες του. Η άμεση επικοινωνία των Ελλήνων με τους Θεούς τους επιτυγχάνεται μέσα από την προσευχή. Οι καθημερινές προσευχές γίνονται συνήθως το πρωί, ως καθαγιασμός της γιορτής της ημέρας, και απευθύνονται σε έναν ή περισσότερους Θεούς, του οποίου ή των οποίων ζητείται η βοήθεια και η συμπαράσταση. Προσευχή γίνεται και σε σημαντικές στιγμές της ημέρας, όπως λόγου χάρη, πριν από την έναρξη συνελεύσεων, πριν από τα διάφορα γεύματα, πριν από τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και, τέλος, με το πέρας της ημέρας πριν τον νυκτερινό ύπνο. Ο προσευχόμενος φροντίζει προηγουμένως να είναι καθαρός από φυσικό και ψυχικό ρύπο, για αυτό και της προσευχής προηγείται εξαγνισμός του με αγιασμένο νερό ή θαλάσσιο. Μέσω της προσευχής ζητούν από τη θεότητα συμπαράσταση και βοήθεια στην προσπάθεια να αναχθούν πνευματικώς προς τα Άνω.

Όμως μέσω της προσευχής επιδιώκεται και η ταύτιση και η ένωση με το Θείο. Κάθε πράξη του ανθρώπου δημιουργική, είναι μια Προσευχή, αρκεί να γίνεται ενσυνείδητα και να περιβάλλεται από αγάπη, ανωτερότητα και αρμονία. Πολλές πράξεις <<κοινές>> του ανθρώπου όπως η καλλιέργεια της γης, η προσφορά αγάπης προς τον συνάνθρωπο, ακόμα και αυτό το γεύμα γύρω από το οικογενειακό τραπέζι, έχουν ιερό χαρακτήρα και είναι ισότιμα προς μια Προσευχή.

Αθλητικοί αγώνες.

Ήταν συνήθειο των Ελλήνων να τιμούν τους Θεούς με την τέλεση προς τιμή τους αθλητικών ή μουσικών αγώνων. Αθλητικούς αγώνες τελούσαν επίσης και για τους νεκρούς προγόνους ή τους αφηρωισμένους νεκρούς. Στο επίπεδο της καθημερινής ζωής, η επιδίωξη της νίκης στις δοκιμασίες της ανθρώπινης δύναμης και επιδεξιότητας, είχε πάντα τη διπλή σημασία της εκπαίδευσης και της προετοιμασίας για μάχη, αλλά κυρίως οι ελληνικοί αγώνες αποτελούσαν πράξεις ξεκάθαρα λατρευτικές, δηλαδή ιεροπραξίες.

Οι νικητές των διαφόρων αγώνων, που ουσιαστικά αποτελούσαν τελετουργικές πράξεις μίμησης του διαρκούς αγώνα των Θεών για τη διαμόρφωση και διατήρηση του αρχικού άτακτου Απείρου σε διατεταγμένο Κόσμο, καθώς και για τη μετέπειτα διατήρηση της αρχής τους ως εγγύηση της κοσμικής τελειότητας, αποτελούσαν προσωποποιήσεις της υπέρβασης του ανθρώπινου μέτρου. Η στέψη των νικητών με κορδέλες και κλαδιά δέντρων, ιερών στον εκάστοτε Θεό, συμβόλιζε ότι αποκτούσαν τη θεεική αναγνώριση μέσα από μια μυστική σύζευξη του νικητή θνητού με τον Ολύμπιο αθάνατο.

Ήταν μια τολμηρή πράξη αθανατισμού  και συνεγγύησης θνητών και Αθανάτων για την τελειότητα του αιώνιου και σφαιρικού Κόσμου. Ήταν μια πράξη επικοινωνίας μεταξύ του θείου και της εσωτερικής ανθρώπινης επιθυμίας να αποδείξει ότι μπορεί να φτάσει κάποτε και αυτός μέσα από την αρίστευση, στα Ολύμπια Δώματα.

Μουσικοί αγώνες - όρχηση.

Η μουσική στην Αρχαία Ελλάδα ήταν το αντίστοιχο της γυμναστικής τέχνης και σήμαινε την αρμονική και τέλεια ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου κάτω από την άμεση εποπτεία των Μουσών. Η μουσική δεν έλειπε από τις κάθε είδους γιορτές των Θεών, όπως και από καμιά ιδιωτική ή δημόσια εκδήλωση των αρχαίων ελλήνων. Στις γιορτές των Θεών τραγουδούσαν οι Μούσες σκορπίζοντας κέφι και χαρά.. Στις ανθρώπινες αρχαίες ελληνικές γιορτές, στις νίκες, στα συμπόσια, στους γάμους, στους αθλητικούς ή ποιητικούς αγώνες, η παρουσία της μουσικής ήταν αισθητή.

Ύμνοι - Ποιήματα.

Οι Ορφικοί ύμνοι, οι Ομηρικοί ύμνοι, οι φιλοσοφικοί και μυστηριακοί - λατρευτικοί ύμνοι, τα Καλλιεπή ποιήματα (έπη ,Παιάνες, Διθύραμβοι) αποτείνονταν προς τους θεούς και εξυμνούσαν τις εξαιρετικές πράξεις των ηρώων και των Θεών, με σκοπό να διαπαιδαγωγήσουν τους νέους και να διαδώσουν το καλό παράδειγμα με τη μίμηση των αρετών των προγόνων. Οι ύμνοι ήταν γραμμένοι με τρόπο ώστε να αφυπνίζουν τις ψυχές με την ανάμνηση του κόσμου των Ιδεών, και να τις κατευθύνουν να πλησιάσουν προς το Ένα και Αγαθό.

Μύθοι.

Μέσα στις μυθολογικές περιγραφές περιλαμβάνονται τα ύψιστα σύμβολα των ανώτερων διανοημάτων των αρχαίων Ελλήνων. Ο μυθικός ήρωας μέσα από την πάλη του ενάντια στα κατώτερα στοιχεία, αντιπροσωπεύει την εξελικτική ώθηση, είναι η προσωποποίηση της πνευματικοποιητικής ορμής. Η Θεότητα - το εξιδανικευμένο πνεύμα - γίνεται στο συμβολικό επίπεδο, ο μυθικός του πατέρας , και ο ίδιος είναι ο γιος του και ο απεσταλμένος του.

Γεωμετρία - Ιερή Γεωγραφία - Αρχιτεκτονική.

Η Γεωμετρία ήταν η ιερότερη επιστήμη των Ελλήνων γιατί την ταύτιζαν με τη θεία αρμονία που υπήρχε μεταξύ του Ουρανού και της Γης και συνόψιζαν τη θεικότητα της ιερής αυτής επιστήμης στο ρητό <<Αεί ο Θεός γεωμετρεί>>. Δίδασκαν πως μόνο με τα μαθηματικά και ιδιαίτερα με τη Γεωμετρία μπορεί κανείς να φιλοσοφεί και να πλησιάσει το Θείο. Για αυτό το λόγο και τη θεωρούσαν πολύ χρήσιμη στην καθημερινή ζωή.

Πρώτη και θεμελιώδη εφαρμογή της γεωμετρίας έχουμε στην αρχιτεκτονική, για τη χάραξη του περιγράμματος ενός κτιρίου στο έδαφος, για να οικοδομηθούν πάνω στις γραμμές , οι πέτρες και οι πλίνθοι.. Για να ολοκληρωθεί όμως το σχήμα του οικοδομήματος ώστε να ικανοποιεί τη λειτουργία και την εσωτερική του νομοτέλεια, θα πρέπει να τηρεί ορισμένες αναλογίες και διαστάσεις. Για τους αρχαίους έλληνες όπως είναι πάνω ,είναι και κάτω, υπάρχει δηλαδή μια αντιστοιχία του Ουρανού και της Γης, των Ουράνιων σωμάτων και κάποιων σημείων κόμβων της Γης όπου οι ενέργειες συγκεντρώνονται.

Βάση της γνώσης αυτών των σημείων - κόμβων, τα αρχαία ιερατεία όριζαν τη θέση ενός νέου κτιρίου, ή μιας ολόκληρης πόλης, χάραζαν τα όρια ενός ιερού χώρου και όριζαν την οδό που θα συνέδεε δύο ιερά , ενεργοποιώντας το χώρο σε μια αρμονική σχέση με τα αστρικά σώματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Βλάσης Γ. Ρασσιάς. ΕΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΠΡΑΞΙΕΣ ΤΩΝ - ΕΛΛΗΝΩΝ
Θεοφάνης Μανιάς. ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑΤΑ - ΤΩΝ ΑΡΧ. ΕΛΛΗΝΩΝ.
Paul Diel. Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛ. - ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ.
Γράβιγγερ. ΥΜΝΟΙ ΤΩΝ ΑΡΧ.ΕΛΛΗΝΩΝ
Μ.Κοντογιάννη ΤΟ ΙΕΡΟ

Πηγή